Wielki atlas roślin Polski
OKRYTONASIENNE / BUKOWCE / BUKOWATE / Buk
Buk pospolity
(Fagus sylvatica L.)
Inne nazwy: buk zwyczajny
Rozmieszczenie geograficzne
Strefa umiarkowana półkuli północnej. W Europie buk zwyczajny jest najliczniej reprezentowanym gatunkiem drzewa - występuje pospolicie na całym kontynencie z wyjątkiem jego północno-wschodniej i południowo-wschodniej części. Także w Polsce, gdzie przebiega północno-wschodnia granica zasięgu gatunku, buk pospolity stanowi jeden z podstawowych składników lasów, zwłaszcza puszczy bukowych Pomorzu Zachodnim oraz regla dolnego w Karpatach. Obszarami, na których drzewo nie występuje są m.in. Podlasie (w tym Puszcza Białowieska), Pojezierze Suwalskie i Mazowsze.
Gatunek rodzimy.
Pokrój
Dorasta do ok. 25-30 m wysokości. Korona gęsta, szeroka, nisko osadzona ,jeżeli drzewo rośnie samotnie, u drzew rosnących w zwartych drzewostanach, pnie są wysokie, gonne (bez bocznych gałęzi). Osiąga wiek do 350 lat. Drzewa rosnące w odosobnieniu wykształcają gruby i dość krótki, często nieregularny pień, ich korona jest zwykle bardzo szeroka i kopulasta, gęsto ugałęziona od samego dołu, masywne konary są niezwykle rozłożyste, w dolnej części skierowane zwykle niemal poziomo.
Kora, pędy
Kora stanowi niezawodny znak rozpoznawczy tego drzewa. Wyróżnia się ona przede wszystkim bardzo charakterystycznym, jasnym, ołowiowoszarym zabarwieniem oraz tym, że zawsze pozostaje gładka. Młode pędy obłe, brunatnopurpurowe i lekko błyszczące, stosunkowo gładkie (pokryte jedynie rozproszonymi przetchlinkami), nagie. Pąki osadzone na krótkich trzonkach, w kształcie wrzecionowate, długie (1.5-3cm) i wąskie (liściowe 2-3mm, kwiatowe 3-5mm), mocno zaostrzone, z licznymi nakrywającymi się spiralnie, szpiczastymi, brązowo cieniowanymi łuskami. Pąki boczne mocno odstające od pędu.
Liście
Blaszkowate, pojedyncze, z wąskimi i długimi, szybko opadającymi przylistkami. Blaszka eliptyczna lub odwrotnie jajowata, na końcu krótko zaostrzona, długości 5-10cm, całobrzega, o falisto karbowanej powierzchni, z góry zielona do ciemnozielonej, błyszcząca, od spodu jaśniejsza i matowa, na brzegach orzęsiona delikatnymi, białymi włoskami. Liczba par nerwów bocznych: 5-9. Ustawienie: dwustronne - naprzemianległe, na 1-1.5cm, owłosionych ogonkach. Liście buka pospolitego należą do najatrakcyjniejszych kolorystycznie. Ich zabarwienie zmienia się od soczyście jasnozielonego, poprzez ciemnozielone, złocistożółte i pomarańczowobrązowe aż do złocistobrunatnego. Na każdym etapie rozwoju kolor jest bardzo jaskrawy i wyrazisty, podkreślany dodatkowo przez duży połysk liści.
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie w wielokwiatowych, puszystych, kremowobiałych główkach o średnicy do 2cm, luźno zwisające na długich i wiotkich, zielonkawych, owłosionych szypułkach. Kwiaty żeńskie zebrane po 2-4 w filcowatych główkach stojących na krótkich, sztywnych osiach.
Okres kwitnienia: kwiecień - maj.
Owoce
Trójgraniaste, brązowe orzeszki nazywane bukwią, błyszczącobrązowe, zebrane po dwa (rzadziej pojedyncze)z miękko owłosioną, zdrewniałą torebką - kupulą, pękającą na drzewie, otwierającą się po dojrzeniu czterema klapami. Są jadalne i bardzo pożywne, mają słodkawy smak, wytwarza się z nich olej.
Korzeń
System korzeniowy typowo sercowaty, głęboki (korzeń główny sięga ok. 1.5m) i bardzo rozległy (na glebach piaszczystych jego średnica może nawet dwukrotnie przekraczać średnicę rzutu korony!), drzewo odporne na działanie silnych wiatrów. Korzenie główne grube, mocno rozwinięte i często pozrastane ze sobą cienkimi korzeniami, boczne intensywnie przerastają przypowierzchniowe warstwy gleby.
Siedlisko
Lubi dość wysoką wilgotność powietrza i jest wrażliwy na wiosenne przymrozki, dlatego brak naturalnych stanowisk w centralnej i wschodniej Polsce. Gleby żyzne, wapienne, napowietrzone i wilgotne, ale nie podmokłe. Młode rośliny doskonale znoszą zacienienie. W północnej Europie występuje w niskich położeniach do 650 m, im dalej ku południowi tym rośnie wyżej. W Tatrach sięga do wysokości 1250 m n.p.m., w Alpach występuje na 1540 m. Tworzy buczyny, w których dominuje, rośnie też licznie w grądach. Zajmuje siedliska lasu świeżego, mieszanego i wilgotnego. Na Pomorzu Zachodnim jest głównym składnikiem niektórych kompleksów leśnych. W Karpatach występuje w lasach regla dolnego.