Wielki atlas roślin Polski
NASIENNE / OKRYTONASIENNE / SZCZECIOWCE / PIŻMACZKOWATE / Bez
Bez czarny
(Sambucus nigra L.)
Inne nazwy: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka, dziki bez.
Rozmieszczenie geograficzne
Rodzimy obszar jego występowania to Europa, Tunezja w Afryce Północnej, Kaukaz, Azja Zachodnia (Iran, Irak, Turcja) i Indie. Jako gatunek zawleczony lub uciekinier z upraw rozprzestrzenił się także na Azorach i na Maderze, w Algierii i Maroku oraz w Nowej Zelandii. Poza tym jest uprawiany w wielu krajach świata. W Polsce jest pospolity na całym obszarze kraju.
Gatunek rodzimy.
Pokrój
Duży krzew liściasty, rzadziej małe, przeważnie wielopniowe drzewo. Rozmiary. Wysokość 4-8 m. Średnica pnia 0.1-0.2 m. Pień wielokrotny, korona szeroka, kopulasta, gęsto ugałęziona
Kora, pędy
Jasnoszara, w młodości gładka (posiadająca tylko rzadko rozsiane, drobne, okrągłe przetchlinki), z czasem staje się gruba i miękka, podłużnie bruzdowana i łuszcząca się włókniście. Pędy w środku są wypełnione białym, lekkim rdzeniem. Pączki czerwonobrunatne, jajowato-spiczaste, wydłużone, siedzące i wyraźnie skośnie odstające od pędu.
Liście
Blaszkowate, nieparzystopierzaste, złożone z 5-7 listków, długości całkowitej 15-30cm (na odroślowych długopędach nawet do 50cm!). Listki eliptyczne, (szczytowy nieco większy niż pozostałe), zaostrzone (często z wyraźnym "kończykiem"), na brzegu ostro pojedynczo piłkowane, prawie siedzące, z góry ciemnozielone, od spodu jaśniejsze, obustronnie nagie, po roztarciu nieprzyjemnie pachną. Ustawienie: naprzeciwległe na rynienkowatych z wierzchu ogonkach.
Kwiaty
Białe, promieniste, zebrane w duże i płaskie baldachogrona. Pojedyncze kwiaty są drobne, mają krótki kielich, zazwyczaj 5-płatkową koronę, 1 słupek i 5 pręcików.
Okres kwitnienia: maj - lipiec.
Owoce
Zebrane po kilkadziesiąt sztuk w zwisające grona, podobne do jagody, małe, kuliste pestkowce o średnicy 3-5(8)mm. Początkowo są one zielone, w trakcie dojrzewania stają się czerwonawe, po dojrzeniu natomiast przybierają piękny, błyszczącoczarny kolor. Są mięsiste i bardzo soczyste, a ich sok jest silnie plamiący.
Korzeń
System korzeniowy płytki i rozległy, wytrzymały na zasypywanie i zalewanie, nie tworzy odrostów korzeniowych.
Siedlisko
Rośnie w lasach i zaroślach, w polskich górach po regiel dolny. Preferuje gleby żyzne i bogate w związki azotowe.
Roślina lecznicza
Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo i odtruwająco.
Roślina trująca
Wszystkie części rośliny są trujące w stanie surowym; wiąże się to z zawartością w ich tkankach glikozydu o nazwie sabgunigryna. Trucizna rozkłada się w wysokiej temperaturze (gotowanie, smażenie) oraz w trakcie suszenia.