Wielki atlas roślin Polski
OKRYTONASIENNE / BUKOWCE / BRZOZOWATE / BRZOZA / Brzoza
Brzoza brodawkowata
(Betula pendula Roth)
Inne nazwy: brzoza zwisła.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w chłodniejszych rejonach Azji i Europy oraz w Afryce Północnej (Maroko), rozprzestrzenia się też w innych rejonach i jest uprawiana w wielu krajach świata. W Polsce jest pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich.
Gatunek rodzimy.
Pokrój
Osiąga do 30 m wysokości. Korona jest silnie rozwinięta, u starszych drzew rzadka, z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami. Pień średnio gruby, często nieco wygięty lub pochylony, zwykle widoczny prawie do samego wierzchołka albo delikatnie rozwidlony w górnej części korony, czasami wielokrotny. Konary średniej grubości, w początkowej fazie wznoszące się ukośnie, przy końcach lekko opadające. Gałązki bardzo cienkie, u dorosłych drzew wyjątkowo długie i zwieszające się pionowo podobnie jak u wierzby płaczącej.
Kora, pędy
Kredowobiała kora stanowi niewątpliwie najlepszą cechę rozpoznawczą. U młodych drzew długo pozostaje ona gładka, posiada jedynie ciemne, kreskowate, poziome przetchlinki i miejscami łuszczy się poprzecznie bardzo cienkimi pasmami, podobnymi do zwijających się ruloników bibuły. U dorosłych drzew kora w dolnej części pnia jest głęboko spękana na czarnobiałe poletka; jest to cecha charakterystyczna gatunku, odróżniająca brzozę brodawkowatą od wielu innych brzóz, m.in. od bardzo podobnej do niej brzozy omszonej (której kora zawsze pozostaje gładka lub jest co najwyżej bardzo delikatnie spękana). Młode gałązki są ciemne, nieowłosione, pokryte gruczołami. Pączki są nagie, lepkie, u nasady rozszerzone, na wierzchołku zaostrzone.
Liście
Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka trójkątna do romboidalnej, długo zaostrzona, nieduża - do 5 cm, na brzegu ostro i nieregularnie podwójnie piłkowana, z góry zielona do ciemnozielonej, pod spodem jasnoszarozielona, obustronnie naga, w dotyku cienka i delikatna, z 6-9 parami nerwów bocznych. Ustawienie: skrętoległe na 2-3cm, cienkich, jasnozielonkawych ogonkach.
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne, zebrane w kotkowate kwiatostany. Kotki męskie zgrupowane po kilka sztuk, zwisające bez szypułek, walcowate, długości 4-10cm, pojawiają się latem poprzedniego roku i zimują na drzewie; są wtedy koloru czerwonobrązowego, zakwitając w kwietniu zabarwiają się na żółto, a po przekwitnięciu blakną. Kotki żeńskie osadzone na szypułkach, początkowo cienkie i sterczące w górę, długośći 2-4cm, czerwonawe, po pewnym czasie przekształcają się w zwisające, walcowate owocostany koloru jasnozielonego
Okres kwitnienia: kwiecień - maj.
Owoce
Drobne, oskrzydlone orzeszki ukryte w zwisających na szypułkach podłużnych szyszeczkach. Szyszeczki walcowate, długośći 2-4cm, początkowo jasnozielone, po dojrzeniu brązowe. Pojedyncze orzeszki maleńkie - długości ok. 2mm, jajowate, opatrzone dwoma błonkowatymi skrzydełkami, osadzone w kątach trójklapowych łusek o charakterystycznym kształcie. Owocostany po dojrzeniu całkowicie rozpadają się na drzewie, pozostawiając na gałęzi jedynie cienki, sterczący trzpień.
Korzeń
W trudnym, piaszczystym lub kamienistym podłożu drzewo korzeni się dość głęboko, na pozostałych terenach ukorzenienie jest zwykle płytkie i niezbyt mocne, nie zapewniające dużej stabilności. Płytko pod ziemią występują bardzo liczne drobne i gęsto rozgałęzione korzenie.
Siedlisko
Występuje na suchych, piaszczystych terenach, na nieużytkach, w lasach liściastych, borach mieszanych i sosnowych, w zaroślach i na zarębach, wzdłuż szlaków kolejowych. Drzewo pionierskie, posiadające bardzo niewielkie wymagania środowiskowe i glebowe. Jest gatunkiem wybitnie odpornym na niskie temperatury i surowy klimat, zdecydowanie światłolubnym, odpornym na suszę i zanieczyszczenia powietrza.
Roślina lecznicza
Pozyskiwany wiosną sok (oskoła) zawiera głównie fruktozę, liczne sole mineralne (potas, miedź, mangan, fosfor i wapń) oraz witaminę B. Surowiec zielarski: wysuszone liście, kora.