Wielki atlas roślin Polski
OKRYTONASIENNE / BUKOWCE / BUKOWATE / Dąb /
Dąb bezszypułkowy
(Quercus petraea Liebl.)
Rozmieszczenie geograficzne
Drzewo klimatu umiarkowanego, występuje głównie w Europie, gdzie ma zasięg nieco mniejszy niż dąb szypułkowy. W Polsce przebiega jego północno-wschodnia granica zasięgu. Występuje głównie na nizinach, rzadziej na pogórzu i w górach. Gatunek ogólnie mniej wymagający od dębu szypułkowego, preferuje gleby piaszczysto-gliniaste i lekko kwaśne, jest światłolubny choć znosi lekkie zacienienie.
Gatunek rodzimy.
Pokrój
Korona drzewa szerokojajowata, z czasem rozrasta się na szerokość. Pień osiąga 40 m wysokości, zazwyczaj prosty, z wiekiem często staje się poskręcany.
Kora, pędy
Kora u młodych drzew jest gładka, z czasem staje się szorstka, podłużnie bruzdowata, szarobrązowa. Młode pędy cienkie, najpierw zielone, potem brunatnoszare do szaropurpurowych, nagie lub ze słabym woskowatym nalotem. Pąki szczytowe są jajowate, obłe. Łuski brązowe, ciemnobrązowo obrzeżone, pokryte srebrzystym meszkiem.
Liście
Blaszkowate, pojedyncze. Blaszka w zarysie odwrotnie jajowata lub eliptyczna, długości 8-12cm, z 5-8 parami dość symetrycznych klap (różnica w stosunku do dębu szypułkowego, posiadającego klapy parami niesymetryczne i w mniejszej ilości), całobrzega. Klapy stosunkowo małe, tępe, mniej głęboko wcięte niż u dębu szypułkowego. Nasada liści klinowata lub lekko, niesymetrycznie sercowata, nigdy jednak nie posiadająca wyraźnych "uszek" jak u dębu szypułkowego. Blaszka z góry ciemnozielona, naga, od spodu bardzo delikatnie owłosiona. Nerwy drugiego rzędu dochodzą zwykle tylko do końców klap (nie dochodzą do wcięć pomiędzy klapami). Ustawienie: skrętoległe na 1-2cm, zielonkawych ogonkach (ogonki cieńsze i wyraźnie dłuższe niż u dębu szypułkowego).
Kwiaty
Rozdzielnopłciowe, rozmieszczone jednopiennie, wiatropylne. Kwiaty męskie zebrane w kotkowate kwiatostany wyrastające na zeszłorocznych pędach. Kotki zwisające, luźne, żółtawozielone. Pojedyncze kwiaty męskie bardzo drobne i niepozorne. Kwiaty żeńskie wyrastające na wierzchołkach tegorocznych pędów, zebrane po 1-6 sztuk na bardzo krótkich szypułkach lub siedzące (różnica w stosunku do dębu szypułkowego). Pojedyncze kwiaty drobne i bardzo niepozorne, mało widoczne, o butelkowatym kształcie, posiadają trójdzielne czerwone znamię.
Okres kwitnienia: Kwiecień - maj.
Owoce
Tzw. żołędzie - groniasto skupione po 1-6 sztuk na wierzchołkach pędów podługowato-owalne orzechy, osadzone w półokrągłych miseczkach, początkowo zielone, po dojrzeniu jednolicie ciemnobrunatne, zarówno niedojrzałe jak i dojrzałe bez podłużnych ciemnych pasków, umieszczone na bardzo krótkich (zawsze krótszych niż ogonek liściowy) szypułkach lub wręcz siedzące.
Korzeń
Drzewo korzeniące się głęboko i mocno, bardzo odporne na przewrócenie.
Siedlisko
Tworzy czyste dąbrowy i lasy mieszane z innymi gatunkami dębów, kasztanem, bukiem i grabem. Najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, lekko kwaśnych.